بسـم الله الـرحـمن الرحــیم
شب قدر
شب قَدر یا لَیلَةُ القَدر با فضیلتترین
شبِ سال در فرهنگ اسلامی. شب قدر در باور شیعیان، به احتمال،
یکی از شبهای ۱۹ یا ۲۱ و یا ۲۳ ماه رمضان است. بیشتر اهل سنت شب ۲۷ماه رمضان را شب قدر دانستهاند. قرآن در دو سوره قدر و دخان درباره این شب سخن گفته است. ضربت خوردن
و شهادت امام علی(علیه السلام) در این شبها،
بر اهمیت آنها نزد شیعیان افزوده است.
b
شب قدر
شب قَدر یا لَیلَةُ القَدر با فضیلتترین شبِ سال در فرهنگ اسلامی. شب قدر در باور شیعیان، به احتمال، یکی از شبهای ۱۹ یا ۲۱ و یا ۲۳ ماه رمضان است. بیشتر اهل سنت شب ۲۷ماه رمضان را شب قدر دانستهاند. قرآن در دو سوره قدر و دخان درباره این شب سخن گفته است. ضربت خوردن و شهادت امام علی(علیه السلام) در این شبها، بر اهمیت آنها نزد شیعیان افزوده است.
بنابر روایات، در شب قدر، فرشتگان برای ابلاغ تقدیر سال آینده بر پیامبر(ص) نازل میشدند. شیعیان با تکیه بر این آموزه روایی و نیز همیشگی بودن شب قدر، بر ضرورت وجود حجت خدا در زمین تا قیامت استدلال کردهاند؛ زیرا نزول فرشتگان نیازمند نزولگاه است و در نتیجه، جانشین پیامبر اکرم(صلی الله) که در ویژگیهایی مانند عصمت شبیه اوست، تا قیامت در زمین حضور دارد.
مفهومشناسی
قدر کلمهای عربی به معنای اندازه و حد هر چیزی است.[۱] در اصطلاح، ویژگی هستی و وجودی و چگونگی آفرینش آن و به عبارت دیگر، اندازه و محدوده وجودی هر چیز را گویند.[۲]
دلیل نام گذاری
در این باره که چرا این شب را قدر نامیدهاند وجوهی ذکر شده است. بنا بر یک وجه در این شب مقدرات بندگان و اندازه و قدر رویدادهای سال تعیین میشود؛ همانگونه که در آیه۴ سوره دخان آمده است: «فیها یُفْرَقُ کُلُّ أَمْرٍ حَکیم؛ در آن شب هر امری بر طبق حکمت خداوند تنظیم و تعیین میگردد.» بنابر روایاتی پرشمار، در شب قدر مقدرات یک سال انسانها تعیین میگردد و رزقها و سرآمد عمرها و امور دیگر مقرر میشود.[نیازمند منبع] بنابر برخی دیگر از منابع وجه نامگذاری این شب، شرافت و قدر والای آن است؛ زیرا قرآن با آن قدر و ارج خود در این شب بر قلب رسول اکرم(ص) به وساطت فرشته صاحب قدر نازل گردید.[۳]
معنای اصطلاحی
در فرهنگ اسلامی، شب قدر یکی از شبهای سال است که ویژگی و قداست خاصی دارد. بنابر منابع اسلامی هر ساله در این شب تقدیر سال آینده انسان نوشته میشود. وقوع برخی حوادث در این شب، بر اهمیت آن افزوده است از جمله گفتهاند که در این شب، قرآن کریم به صورت یکجا بر قلب پیامبر(ص) نازل شده است. همچنین امام علی(علیه السلام) در این شب، به شهادت رسیده و این رویداد، شب قدر را نزد شیعیان اهمیت افزونی داده و آنان در این شب در کنار اهتمام به اعمال مستحبی مانند ذکر و قرائت قرآن، برای آن امام نیز سوگواری میکنند.
مفسران قرآن کریم برآنند که شب قدر بنابر ظاهر آیات سوره قدر هر ساله تکرار میشود و مراد از آن تنها شب نزول قرآن و عصر پیامبر اسلام(صلی الله) نیست. به علاوه، روایات بسیاری که شاید در حدّ تواتر باشند، این مطلب را تأیید میکند.[۴]
بنابر برخی روایات، شب قدر از مواهب الهی بر امت اسلام است، چنان که در حدیثی از پیامبر اکرم(صلی الله) آمده است: «خداوند شب قدر را به امت من بخشیده و احدی از امتهای پیشین از این موهبت برخوردار نبودند.»[۵]
شب قدر در قرآن
در قرآن کریم، در دو سوره قدر و دخان درباره شب قدر آیاتی آمده است.
سوره قدر:
إنَّا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیلَةِ الْقَدْرِ وَمَا أَدْرَاک مَا لَیلَةُ الْقَدْرِ لَیلَةُ الْقَدْرِ خَیرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْرٍ تَنَزَّلُ الْمَلَائِکةُ وَالرُّوحُ فِیهَا بِإِذْنِ رَبِّهِم مِّن کلِّ أَمْرٍ سَلَامٌ هِی حَتَّی مَطْلَعِ الْفَجْرِ (ترجمه: از شب قدر چه آگاهت کرد؟! شب قدر از هزار ماه ارجمندتر است؛ ما آن[=قرآن]را در شب قدر نازل کردیم و چه کس دانست که این شب چیست؟! شب قدر از هزار ماه بهتر است، و فرشتگان و روح در آن، به اذن پروردگار بر هر کاری فرود میآیند. [آن شب] تا صبح آسایش و امن است.)
سوره دخان:
وَالْکتَابِ الْمُبِینِ إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیلَةٍ مُّبَارَکةٍ إِنَّا کنَّا مُنذِرِینَ فِیهَا یفْرَقُ کلُّ أَمْرٍ حَکیمٍ أَمْرًا مِّنْ عِندِنَا إِنَّا کنَّا مُرْسِلِینَ رَحْمَةً مِّن رَّبِّک إِنَّهُ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ[۶] (ترجمه: سوگند به کتاب روشنگر؛ به راستی ما آن را در شبی مبارک فروفرستادیم زیرا که به حقیقت هشداردهنده بودیم. در آن شب که هر امری با حکمت معین و ممتاز و جدا میگردد. تعیین آن امر البته از سوی ما خواهد بود، که ما رسولان را فرستاده بودیم و این از رحمت و مهربانی پروردگار توست، به راستی او شنونده داناست.)
شب قدر و امام زمان(علیه السلام (
در منابع روایی شیعه، به شب قدر برای اثبات وجود و زنده بودن امام زمان(ع) استدلال کردهاند. بنابر این روایات، در شب قدر، فرشتگان برای ابلاغ تقدیر سال آینده بر پیامبر(ص) نازل میشدند. از آنجا که شب قدر در تمام سالها جاری است و مختص به زمان پیامبر(ص) نیست، پس از ایشان، فرشتگان بر جانشین او، امام معصوم، نازل میشدند که شبیهترین شخص به او است. شیعه از این آموزه که شب قدر همیشگی است و نزول فرشتگان در این شب، حتمی است و از طرفی، این نزول نیازمند نزولگاهی قابل است، به وجود حجت در تمام زمانها تا قیامت استدلال کردهاند. برخی از روایات یاده شده به قرار زیر است:
روایتی از امام باقر(ع): «یا معشر الشیعة! خاصموا بسورة انا انزلناه تفلجوا. فوالله انها لحجة الله تبارک و تعالی علی الخلق بعد رسول الله صلی الله علیه و آله و انها لسیدة دینکم و انها لغایة علمنا:[۷] ای جماعت شیعه! علیه مخالفان خود به سوره انا انزلناه استناد کنید که پیروز خواهید شد. سوگند به خدا که این سوره برای حجت خداوند تبارک و تعالی بعد از رسول است. این سوره همانا مدرک دین شما و نهایت علم ما است.»
روایتی از ابن عباس: «قال علی:ان لیلة القدر فی کل سنة و انه ینزل فی تلک الیلة امر السنة و ان لذلک الامر ولاة بعد رسول الله صلی الله علیه و آله. فقلت: من هم ؟ فقال: انا و احد عشر من صلبی ائمة محدثون:[۸] علی بن ابی طالب گفت: در هر سال شب قدری هست که در آن شب امر یک سال نازل میشود. برای آن والیانی است بعد از رسول خدا صلی الله علیه و آله. پرسیدم: آنان چه کسانی هستند؟ گفت: من و یازده تن از پشت من که همگی امام و محدَّثاند.»
تقریر استدلالی که از مجموع روایات اقامه کردهاند، چنین است:
نتیجه: در زمان حاضر نیز به ناچار باید یک امام معصوم در حیات باشد که نبابر روایات، او مهدی(علیه السلام) آخرین امام معصوم است.
تعیین شب قدر
در منابع دینی اسلام، به این که شب قدر کدام شب سال است تصریح نشده و مسلمانان با نگاه به قرائن و شواهد موجود در قرآن، احتمالاتی را مطرح ساختهاند. با این حال، در برخی روایات نقل شده از امامان(علیهم السلام) نشانیهایی به نسبت دقیق از این شب میتوان یافت.
دیدگاه شیعه
بنابر روایات شیعه شب قدر یکی از سه شب ۱۹، ۲۱ یا ۲۳ ماه رمضان است؛ اما احتمال شب ۲۳ بیشتر است و از این رو ابن بابویه صدوق گفته است: «بزرگان ما درباره شب قدر، همه یک سخناند که شب بیست و سوم ماه رمضان است.»[۹] بنابر یک روایت از امام صادق(علیه السلام) شب قدر تا قیامت باقی است و در ماه رمضان واقع است.[۱۰] بنابر روایتی دیگر، تقدیر در شب نوزدهم و ابرام (تأکید بر تقدیراتی که شده است) در شب بیست و یکم و امضا در شب بیست و سوم است.[۱۱]
دیدگاه اهل سنت
اهل سنت معتقدند که شب قدر طبق حدیث نبوی، یکی از ده شب آخر ماه رمضان است و بر اساس احادیث کتب صحاح خویش[۱۲] غالبا شب بیست و هفتم را شب قدر میدانند و در آن شب به دعا و شب زنده داری میپردازند. برخی اهل سنت اظهار داشتهاند که تا زمان زندگی حضرت محمد(ص) شب قدر در هر سال تکرار میشد اما از آن پس دیگر شب قدری نیست.[۱۳] به گفته برخی دیگر، شب قدر شبی جاری در تمام سال است و در هر سال شبی نامعلوم است. این شب در سال بعثت در ماه رمضان بوده اما در سالهای دیگر ممکن است در دیگر ماهها باشد.[۱۴]
فضایل شب قدر
در قرآن کریم، سورهای کامل به توصیف و ستایش شب قدر اختصاص یافته و بدین نام خوانده شده است. برخی از فضایل این شب در قرآن و حدیث عبارتند از:
فضیلت روزهای قدر
بنابر منابع روایی و فقهی، روزهای قدر نیز همانند شبهای آن گرانقدر و با فضیلتاند.[۱۹]
اعمال مستحب شبهای قدر
اعمال شبهای قدر بر دو نوع است:
منابع :
=1 فراهیدی، کتاب العین، ج۵، ص۱۱۳؛ قرشی، سید علی اکبر، قاموس قرآن، ج۵، ص۲۴۶-۲۴۷
=2 طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان، ج۱۲، ص۱۴۴
=3 ملکی تبریزی، میرزا جواد، المراقبات، ص۲۳۷-۲۵۲
= 4 مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۲۷، ص۱۹۰
=5 مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۲۷، ص۱۹۰
=6 سوره دخان آیات ۱-۶
= 7 کلینی، کافی، ج۱، ص۲۴۹
=8 کلینی، کافی، ج۱، ص۲۴۷-۲۴۸
= 9 اتفق مشایخنا [فی لیلة القدر] علی انها اللیلة الثالثة و العشرون من شهر رمضان. الخصال، ص۵۱۹
= 10 طبرسی، مجمع البیان ج۱۰، ص۷۸۶
=11 کلینی، اصول کافی، ج۲، ص۷۷۲
= 12 مسلم، صحیح مسلم، ج۸، ص۶۵
= 13 القاسمی، تفسیر القاسمی، ج۱۷، ص۲۱۷
= 14 ابن المفتاح، عبدالله، شرح الازهار، ج۱، ص۵۷
= 15 صحیفه سجادیه، ص۱۸۷
= 16 کاشانی، تفسیر منهج الصادقین، ج۱۰، ص۳۰۸
= 17 حویزی، تفسیر نور الثقلین، ج۵، ص۹۱۸
= 18 مجلسی، بحار الانوار، ج۴۰، ص۵۴
= 19 شیخ طوسی، التهذیب، ج۴، ص۳۳۱، ح ۱۰۱
= 20 سایت شیعیان