ابزار هدایت به بالای صفحه

بسـم الله الـرحـمن الرحــیم

دلایل عقلی و نقلی بر زیارت قبور

پیامبر گرامى (صلی الله) کراراً به قبرستان بقیع مى رفت گاهى تنها و گاهى با یارانش و گاهى هم با همسرانش، و شیوه زیارت قبور را به آنها تعلیم می دادند.

حضرت آیت الله سبحانی به شبهه ابن تیمیه و وهابیون درباره حرام بودن سفر برای زیارت قبور  پاسخ گفته اند.

متن پاسخ این مرجع تقلید به شبهه وهابیت به شرح ذیل است.

زیارت قبور پاکان مسأله ای است که وهابیان در برخى از فروع و شقوق آن دچار اشتباه شده اند آنان هر چند اصل زیارت قبور را پذیرفته اند اما سفر براى زیارت قبور را حرام مى دانند.

بسـم الله الـرحـمن الرحــیم

دلایل عقلی و نقلی بر زیارت قبور

پیامبر گرامى (صلی الله) کراراً به قبرستان بقیع مى رفت گاهى تنها و گاهى با یارانش و گاهى هم با همسرانش، و شیوه زیارت قبور را به آنها تعلیم می دادند.

حضرت آیت الله سبحانی به شبهه ابن تیمیه و وهابیون درباره حرام بودن سفر برای زیارت قبور  پاسخ گفته اند.

متن پاسخ این مرجع تقلید به شبهه وهابیت به شرح ذیل است.

زیارت قبور پاکان مسأله ای است که وهابیان در برخى از فروع و شقوق آن دچار اشتباه شده اند آنان هر چند اصل زیارت قبور را پذیرفته اند اما سفر براى زیارت قبور را حرام مى دانند.

قبورى که انسان زیارت مى کند چند گروه اند:

1. قبور عزیزان؛ 2. مقابر عمومى مسلمانان جهان؛ 3. قبور علماء و فقیهان اسلام؛ 4. قبور شهدا و کسانى که در راه خدا جان باخته اند؛ 5. قبور پیامبر گرامى و امامان معصوم(علیهم السلام).

زیارت همه این قبور در اسلام امرى است مستحب و آثار سازنده اى دارد، و همگى مى دانیم که احکام الهى بر محور مصالح و مفاسد دور مى زند.

* زیارت قبور عزیزان

فرض کنید مادرى، جوان عزیز و مورد علاقه خود را از دست داده و در فراق او بى تابى مى کند، چنین مادرى مى خواهد سرقبر فرزندش برود و فاتحه یا سوره یس بخواند (1) و اشک بریزد تا مقدارى از گرفتگى روحى او کاسته شود و در موقع اشک ریختن کوچک ترین کلمه اى بر خلاف رضاى خدا، بر زبانش جارى نمى سازد آیا چنین کارى اشکالى دارد؟ به طور مسلم نه.

زیرا آیین اسلام آیین فطرى است فطرت انسان ها چنین امرى را مى خواهد آیا اسلام با چنین امر فطرى مخالفت مى کند در حالى که مى فرماید: «فَأَقِمْ وَجْهَکَ لِلدِّینِ حَنِیفاً فِطْرَةَ اللّهِ التی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْهَا لاَ تَبْدِیلَ لِخَلْقِ اللّهِ ذَلِکَ الدِّینُ الْقَیِّمُ وَ لَکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لاَ یَعْلَمُونَ». (2)

پس روى خود را متوجّه آیین خالص پروردگار کن! این فطرتى است که خداوند، انسانها را بر آن آفریده دگرگونى در آفرینش الهى نیست این است آیین استوار ولى اکثر مردم نمى دانند!.

* زیارت قبور مسلمانان

در تمام کشورهاى اسلامى مسلمانان به قبرستان ویژه خود مى روند و براى اموات طلب آمرزش مى کنند؛ پیامبر (ص) درباره این نوع زیارت فرمود: «زوروا القبور فان لکم فیها عبرة» (3) «قبور مسلمانان را زیارت کنید زیرا در چنین زیارتى درس عبرت است». و سبب مى شود که انسان به دنیا دل نبندد و با دیدگان عبرت مى بیند که پایان زندگى نهفتن در دل خاک آن هم با چند متر پارچه سفید است.

* زیارت قبور عالمان و دانشمندان

در سال هاى گذشته حافظان و نگهبان دین و عالمان بزرگوارى بودند که بسان شمع سوخته اند و اطراف خود را روشن ساخته اند. شتافتن به زیارت قبور آنان نوعى تکریم و قدرشناسى از زحمات آنان است، و در عین حال ترغیب نسل حاضر به فراگیرى علم و دانش است، زیرا با چشم خود مشاهده مى کنند که جامعه چگونه از آنان حیاً و میتاً تکریم و قدردانى مى کنند حتى پس از بدرود زندگى، آنان را به دست فراموشى نمى سپارند.

* زیارت قبور شهیدان

شهیدان راه حق با ریختن خون خود، درخت تناور اسلام را آبیارى کرده اند و اگر چنین ایثارى در کار نبود شجره طیبه اسلام به بار نمى نشست. زیارت قبور آنان، ترویج از مکتب ایثار است که پایه استقلال کشور و بقاء مذهب است. دختر گرامى پیامبر (صلى الله علیه وآله وسلم) هر هفته به زیارت قبر عموى خود «حمزه» به اُحد مى رفت و در کنار قبر او دو رکعت نماز مى خواند (4) ما اگر بخواهیم فرهنگ ایثار و شهادت در کشور زنده بماند باید از شهیدان راه حق تقدیر کنیم و یکى از طرق تقدیر زیارت قبور آنان است.

* زیارت قبر پیامبر (صلبی الله) و امامان (علیهم السلام)

زیارت قبر پیامبر صلبی الله) و امامان (علیهم السلام) نوعى میثاق و بستن پیمان با آنهاست که راه آنها را ادامه خواهیم داد ـ ولذا ـ در روایات آمده است زائران خانه خدا دست روى حجرالاسود بگذارند و چنین بگویند: «أمانتی أدّیتها و میثاقی تَعاهدتُه، لتَشْهدَ لی بالمُوافاةِ».

«اى حجر! آگاه باش امانتى که برگردن من بود ادا نمودم و پیمان خود را با ابراهیم خلیل تجدید کردم تا تو بر این تجدید پیمان گواهى دهى».

البته گروهى مى گویند: «استلام» حجر چه سودى دارد. ولى آنان از یک نکته غافلند؛ و آن اینکه زائر به ظاهر با حجر پیمان مى بندد ولى در حقیقت با ابراهیم خلیل (علیه السلام) پیمان مى بندد که در راه نشر توحید از پاى ننشست؛ ولى چون دست زائر خانه خدا به ابراهیم (علیه السلام) نمى رسد، دست روى یادگار او مى گذارد.

گذشته از این در برخى از روایات آمده است که همین سنگ، روز قیامت بر عمل انسان گواهى مى دهد و این مطلب بعید نیست زیرا قرآن سراسر عالم آفرینش را، موجوداتى آگاه معرفى کند آنجا که مى فرماید: «وَ إِنْ مِنْ شَیءْ إِلاَّ یُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَ لَکِنْ لاَ تَفْقَهُونَ تَسْبِیحَهُمْ إِنَّهُ کَانَ حَلِیماً غَفُوراً». (5)

«آسمان هاى هفتگانه و زمین و کسانى که در آنها هستند، همه تسبیح او مى گویند و هر موجودى، تسبیح و حمد او مى گوید ولى شما تسبیح آنها را نمى فهمید او بردبار و آمرزنده است».

یعنى چیزى در جهان نیست مگر اینکه خدا را از هر نوع شرک تنزیه مى کند ولى شما شیوه تسبیح آنان را نمى فهمید.

زیارت قبر پیامبر (صلى الله علیه وآله وسلم) و جانشینان معصوم (علیهم السلام) در حقیقت نوعى بستن پیمان با ذوات مقدسى است که ما را به راه راست هدایت کرده اند.

البته گروهى با پیامبر (صلى الله علیه وآله وسلم) در حال حیات آن حضرت پیمان بسته اند و گروهى دیگر که بیشتر مسلمانان هستند پس از درگذشت ایشان با آن حضرت پیمان مى بندند، خدا درباره گروه نخست چنین مى فرماید:

«لَقَدْ رَضِیَ اللّهُ عَنِ الْمُؤْمِنِینَ إِذْ یُبَایِعُونَکَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ فَعَلِمَ مَا فِی قُلُوبِهِمْ فَأَنْزَلَ السَّکِینَةَ عَلَیْهِمْ وَ أَثَابَهُمْ فَتْحاً قَرِیباً». (6)

«خداوند از مؤمنان ـ هنگامى که در زیر آن درخت با تو بیعت کردند ـ راضى و خشنود شد خدا آنچه را در درون دلهایشان (از ایمان و صداقت) نهفته بود مى دانست از این رو آرامش را بر دلهایشان نازل کرد و پیروزى نزدیکى به عنوان پاداش نصب آنها فرمود». و زیارت قبر رسول خدا(صلى الله علیه وآله وسلم) داراى چنین پیامى است.

* سیره مسلمانان و زیارت قبر پیامبر (ص)

پس از درگذشت پیامبر اکرم (صلى الله علیه وآله وسلم)، سیره تمام مسلمانان، زیارت قبر آن رادمرد الهى است؛ و شگفت این است که چند روزى از وفات پیامبر نگذشته بود یک عرب بیابانى آمد در برابر قبر پیامبر ایستاده یک آیه و دو شعر زیر را خواند و رفت.

اینک آیه و آن دو بیت:

«وَ مَا أَرْسَلْنَا مِنْ رَسُول إِلاَّ لِیُطَاعَ بِإِذْنِ اللّهِ وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جَاءُوکَ فَاسْتَغْفَرُوا اللّهَ وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللّهَ تَوَّاباً رَحِیماً». (7)

«ما هیچ پیامبرى را نفرستادیم مگر براى این که به فرمان خدا، از وى اطاعت شود. و اگر این مخالفان، هنگامى که به خود ستم مى کردند (و فرمان هاى خدا را زیر پا مى گذاردند)، به نزد تو مى آمدند و از خدا طلب آمرزش مى کردند و پیامبر هم براى آنها استغفار مى کرد خدا را توبه پذیر و مهربان مى یافتند».

آنگاه خودش را روى قبر پیامبر (صلى الله علیه وآله وسلم) افکند و این دو بیت را سرود:

یا خیرَ من دُفِنتْ فى القاع اعظُمه       فطابَ مِنْ طیبهنّ القاعُ والأُکُم

نفسی الفداءُ لقبر أنت ساکِنُه            فیه العفافُ و فیه الجودُ و الکرمُ

جانم فداى کسى که استخوانهایش زیر خاک نهفته است و این سرزمین به خاطر همین جهت، پاک و پاکیزه شده است.

جانم فداى خاکى که تو را در برگرفته و عفت وجود و بخشندگى در آن نهفته است.

این عرب بیابانى با این عمل فهم خود را از آیه مبارکه روشن ساخت و عملا تفهیم کرد که آیه یاد شده مخصوص دوران حیات پیامبر نیست. (8)

شگفت اینجاست که وهابیان با کمال وقاحت، کسانى را که به زیارت قبر پیامبر (صلى الله علیه وآله وسلم) و اولیاء الهى مى روند «قبورى» و یا «قبوریان» مى خوانند و این یک نوع شماتت و در حقیقت تنابز به القاب است که اسلام از آن نهى فرموده است. (9)

حضرت رضا(علیه السلام) که ملقب به عالم آل محمد(صلى الله علیه وآله وسلم) است درباره زیارت قبر پیامبر (صلى الله علیه وآله وسلم) و اولیاء الهى مى فرماید: «إنّ لکلِّ إمام عَهْداً فی عُنُقِ أولیائِهِ وَ شِیعتِهِ و إنّ مِنْ تَمامِ الوفاءِ بالعهدِ زیارةُ قُبورِهم». (10)

«براى هر امامى عهد و پیمانى برگردن دوستان و پیروان اوست و از نشانه هاى وفاى کامل به این عهد و پیمان، زیارت قبور آنان است».

دلایل قرآنى و حدیثى بر جواز زیارت مطلق قبور گواهى مى دهد ما در اینجا نخست دلیل قرآنى را مطرح مى کنیم:

* دلیل قرآنى زیارت قبور

زیارت قبور به صورت کلى مورد اتفاق همه مسلمانان است. ـ مع الوصف ـ برخى از دلائل آن را یادآور مى شویم.

خداوند پیامبر را از این که برجنازه منافقان نماز بخواند و در کنار قبر آنان بایستد نهى مى کند و مى فرماید:

«وَ لاَ تُصَلِّ عَلَى أَحَد مِنْهُمْ مَاتَ أَبَداً وَ لاَ تَقُمْ عَلَى قَبْرِهِ إِنَّهُمْ کَفَرُوا بِاللّهِ وَ رَسُولِهِ وَ مَاتُوا وَ هُمْ فَاسِقُونَ». (11)

«هرگز بر مرده هچ یک از آنان، نماز نخوان! و بر کنار قبرش، (براى دفن و یا دعا و طلب آمرزش)، نایست! چرا که آنها به خدا و رسولش کافر شدند و در حالى که فاسق بودند از دنیا رفتند!».

خداوند در این آیه پیامبر (صلى الله علیه وآله وسلم) را از دو چیز باز مى دارد:

* «وَ لاَ تُصَلِّ عَلَى أَحَد مِنْهُمْ مَاتَ أَبَداً». برجنازه احدى از منافقان نماز مگزار.

* «وَ لاَ تَقُمْ عَلَى قَبْرِهِ» یعنى وَ لاَ تَقُمْ عَلَى قَبْرِ أَحَد مِنْهُمْ؛ کنار قبر هیچ یک از آنان نایست.

فقره دوم به اصطلاح فقیهان اطلاق دارد یعنى هم به هنگام دفن و هم دیگر زمانها در مى گیرد مانند زیارت قبور، مفسران اهل سنت فقره دوم را به شیوه اى که گفتیم، تفسیر کرده اند. بیضاوى در تفسیر خود مى نویسد: وَ لاَ تَقُمْ عندَ قَبْرِهِ للدفن او الزیارة. (12) جلالین نیز در تفسیر خود قریب به همین عبارت را آورده اند (13) از این تعبیر معلوم مى شود که پیامبر (صلى الله علیه وآله وسلم) نباید بر کنار قبر آنان بایستد خواه براى دفن، خواه براى زیارت.

ممنوع بودن دو مطلب درباره منافقان گواه بر این است که، هر دو در مورد مسلمانان جایز و شایسته است یعنى پیامبر (صلى الله علیه وآله وسلم) مى تواند در کنار قبر آنان بایستد هم براى دفن و هم براى زیارت...

* دلیل روایى زیارت قبور

پیامبر گرامى (صلى الله علیه وآله وسلم) کراراً به قبرستان بقیع مى رفت گاهى تنها و گاهى با یارانش و گاهى هم با همسرانش، و شیوه زیارت قبور را تعلیم آنها مى کرد. و چنین مى فرمود: «السلامُ علیکم دارَ قوم مُؤمنین و آتاکُم ما توعَدُونَ غَداً مُؤجّلون و إنّا إن شاءاللهُ بکُم لاحِقُون، اللّهُم اغفِر لأهل بقیع الغرقد». (14)

«درود بر شما اى جایگاه گروه مؤمنان، آنچه که در دنیا بدان وعده داده شده بودید فرارسید و ما نیز به خواست خدا به شما مى پیوندیم خدا یا ساکنان بقیع غرقد (15) را بیامرز».

گاهى هم پیامبر قبور مؤمنان را در بقیع چنین زیارت مى کرد:

«السّلام علیکم أهل الدّیار مِنَ الْمؤمنینَ وَالمُسلمینَ و یَرْحَمُ اللّه المستقدمینَ منّا وَالْمستأخرینَ وَإنا إنْ شاءَاللّهُ بِکُم لاحِقُون».(16)

«درود بر شما اى ساکنان مؤمن و مسلمان این دیار، خداوند همه مؤمنان را چه آنهایى که قبلا درگذشته اند و چه آنها که آینده خواهند بود، (احتمال دیگر در این جمله: کسانى که در گذشته دور از دنیا رفته اند و کسانى که اخیراً از دنیا رفته اند) همه را رحمت کند، ما نیز به خواست خدا به شما مى پیوندیم».

از آنجا که قرآن پیامبر را به عنوان اسوه معرفى مى کند و مى فرماید: «لَقَدْ کَانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ کَانَ یَرْجُوا اللّهَ وَ الْیَوْمَ الاْخِرَ وَ ذَکَرَ اللّهَ کَثِیراً». (17)

«مسلماً براى شما در زندگى رسول خدا سرمشق نیکویى بود، براى آنها که امید به رحمت خدا و روز رستاخیز دارند و خدا را بسیار یاد مى کنند».

بنابراین زیارت قبور مؤمنان نوعى پیروى از پیامبر گرامى(صلى الله علیه وآله وسلم)است. براى آگاهى از کیفیت زیارت قبور مؤمنان، به صحیح مسلم (18) مراجعه شود.

پاورقی:

1 . از پیامبر اسلام نقل شده: اقرأ سوره یسن على موتاکم، سنن ابن ماجة، حدیث شماره 1448 .

2. روم: آیه 30 .

3 . کنزالعمال، 15/647 به شماره 452558 .

4. مستدرک حاکم، 1/377; وفاء الوفاء، 2/112 .

5 . اسراء: آیه 44 .

6 . فتح: آیه 18 .

7. نساء: آیه 64 .

8. وفاء الوفا فى احوال دار المصطفى:4/1316، الدرر السنیة، تألیف زینى دحلان:21.

9 . حجرات: آیه 11 .

10 . کافى:4/567.

11 . توبه: آیه 84 .

12 . تفسیر بیضاوى1/416، دارالکتب العلمیة، بیروت.

13 . تفسیر جلالین:200، از انتشارات بیت الافکار الدولیة.

14 . صحیح مسلم، 3/63، باب مایقال عند دخول القبر.

15 . «غرقد» درختان خودرو بودند که در آن سرزمین روییده بودند آنگاه که براى خاکسپارى مسلمانان سرزمین آنجا در نظر گرفته شد این درختها را بریدند.

16 . سنن سنائى، 3/76 .

17 . احزاب: آیه 21 .

18 . صحیح مسلم: ج3، ص 56-64-65

منبع: آشنایى با عقاید وهابیان، آیت الله العظمی جعفر سبحانی، ص93

به گزارش خبرگزاری «حوزه»