چاپ مطالب صفحه
b
امام سجاد علیه السلام
علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب(علیه السلام، ((۳۸- ۹۴ق) معروف به امام سجاد و زین العابدین، چهارمین امام شیعیان. مدت امامت وی ۳۴ سال بوده است. در واقعه کربلا حاضر بود ولی به علت بیماری در جنگ شرکت نداشت. لشکر عمر بن سعد پس از شهادت امام حسین(علیه السلام او را همراه اسیران کربلا به کوفه و شام بردند. خطبه امام سجاد(علیه السلام) در شام باعث آگاهی مردم از جایگاه اهل بیت شد.
واقعه حره، نهضت توابین و قیام مختار در زمان امام سجاد(علیه السلام) روی داد.
مجموعه ادعیه و مناجات امام سجاد در کتاب صحیفه سجادیه گرد آمده است. رسالة الحقوق، رساله‌ای کوچک درباره تکالیف بندگان در برابر خدا و خلق خدا، اثری دیگر منسوب به اوست.
بنابر روایات شیعه، امام سجاد(علیه السلام) به دستور ولید بن عبد الملک با سمّ به شهادت رسید. مدفن وی در قبرستان بقیع کنار قبر امام حسن مجتبی، امام محمد باقر و امام جعفر صادق است.
b
امام سجاد علیه السلام
علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب(علیه السلام، ((۳۸- ۹۴ق) معروف به امام سجاد و زین العابدین، چهارمین امام شیعیان. مدت امامت وی ۳۴ سال بوده است. در واقعه کربلا حاضر بود ولی به علت بیماری در جنگ شرکت نداشت. لشکر عمر بن سعد پس از شهادت امام حسین(علیه السلام او را همراه اسیران کربلا به کوفه و شام بردند. خطبه امام سجاد(علیه السلام) در شام باعث آگاهی مردم از جایگاه اهل بیت شد.
واقعه حره، نهضت توابین و قیام مختار در زمان امام سجاد(علیه السلام) روی داد.
مجموعه ادعیه و مناجات امام سجاد در کتاب صحیفه سجادیه گرد آمده است. رسالة الحقوق، رساله‌ای کوچک درباره تکالیف بندگان در برابر خدا و خلق خدا، اثری دیگر منسوب به اوست.
بنابر روایات شیعه، امام سجاد(علیه السلام) به دستور ولید بن عبد الملک با سمّ به شهادت رسید. مدفن وی در قبرستان بقیع کنار قبر امام حسن مجتبی، امام محمد باقر و امام جعفر صادق است.
نسب، لقب، کنیه
علی بن حسین بن علی بن ابی طالب، معروف به امام سجاد و امام زین العابدین، چهارمین امام شیعیان و فرزند امام حسین(علیه السلام) است.
نام و نسب مادر او، از مسائل اختلافی است و نامهای متعددی برای او ذکر شده است؛ از جمله: شهربانو، شهربانویه، شاه زنان، جهانشاه، خوله، سلافه، غزاله، سلامه، حرار، مریم، فاطمه.
شیخ مفید نام مادر وی را شاه‌زنان دختر یزدگرد پسر شهریار پسر کسری معرفی می‌کند[۱] و صدوق نیز می‌نویسد: مادر علی بن الحسین(علیه السلام) دختر یزدگرد پسر شهریار پادشاه ایران بود و هنگام وضع حمل او درگذشت.[۲]
البته برخی از پژوهشگران نپذیرفته‌اند که مادر امام سجاد(علیه السلام) شهربانو دختر یزدگرد بوده است. از جمله سیدجعفر شهیدی با بیان ادله و قرائنی، پذیرش مادری با این اوصاف را برای امام سجاد(علیه السلام) قابل قبول نمی‌داند.[۳]
لقب‌ها و کنیه‌ها
کنیه هایش ابوالحسن، ابوالحسین، ابومحمّد و ابوعبداللّه است.[۴]
القابش زین العابدین، سیدالساجدین، سجاد، هاشمی، علوی، مدنی، قرشی، علی اکبر است.[۵] «ذوالثَّفنات» لقب دیگری است که به آن حضرت داده‌اند. چرا که ایشان بر اثر عبادت و نماز بسیار، جایگاه‌های سجده‌اش همانند زانوی شتر پینه بسته بود.[۶]
امام سجاد(ع) در زمان خویش به نامهای «علی الخیر»، «علی الاصغر» و«علی العابد» شهرت داشت.[۷]
ولادت و شهادت
ولادت
بنا بر قول مشهور امام سجاد(علیه السلام) در سال ۳۸ق. متولد شده است که در این صورت بخشی از حیات امام علی(علیه السلام) و نیز دوران امامت امام حسن مجتبی(علیه السلام) و امام حسین(علیه السلام ) را درک کرده و ناظر تلاش معاویه برای تحت فشار گذاشتن شیعیان در عراق و دیگر نقاط بوده است.
اما در برخی اخبار سن امام را کمتر از آنچه مشهور است، دانسته و تولد امام را در حدود سال ۴۸ گفته‌اند.[۸] گرچه این اخبار در منابع متعددی نقل گردیده، اما شواهدی وجود دارد که مانع از قبول آنهاست، مثلا اینکه مشهور مورخان و سیره نویسان تولد وی را در سال ۳۸ ذکر کرده‌اند که بر مبنای آن، سن امام در واقعه کربلا، ۲۳ سال دانسته شده است. از جمله محمد بن عمر واقدی، از راویان اخبار تاریخی اهل سنت، بعد از نقل این کلام از امام صادق(علیه السلام)که فرمود «علی بن الحسین(علیه السلام)در ۵۸ سالگی رحلت کرد، می‌نویسد: این گفتار بر آن دلالت دارد که امام سجاد(علیه السلام) در حالی که ۲۳ یا ۲۴ سال داشته در کنار پدرش در کربلا بوده است.[۹]
زهری نیز گفته است که علی بن الحسین در حالی که ۲۳ داشت، در کربلا کنار پدرش بود.[۱۰]
شهادت
در تاریخ دقیق شهادت امام سجاد(علیه السلام) اختلاف است، سال شهادت را ۹۴[۱۱] یا ۹۵[۱۲][۱۳] گفته‌اند. روز شهادت نیز در منابع، مختلف گزارش شده‌است، برخی شنبه[۱۴] ۱۲ محرم[۱۵] بعضی ۲۵محرم[۱۶] گزارش کرده‌اند. گزارش‌های دیگر نیز از جمله ۱۸، ۱۹، و ۲۲ محرم در منابع دیده می‌شود.[۱۷]
نحوه شهادت با سمی بود که به دستور ولید بن عبد الملک به او خورانیده شد.[۱۸] او در قبرستان بقیع کنار قبر عمویش امام حسن مجتبی(علیه السلام) به خاک سپرده شد.[۱۹]
همسران و فرزندان
در منابع تاریخی تعداد فرزندان امام سجاد(علیه السلام) ۱۵ نفر ذکر شده که ۱۱نفر آنها پسر و ۴ نفر دختر بوده‌اند.[۲۰]
نام فرزندان و همسران امام طبق نوشته شیخ مفید چنین است:[۲۱]
- امام محمد باقر(ع) که مادرش ام عبدالله دختر امام حسن(علیه السلام) بوده است.
- عبدالله
- حسن
- حسین اکبر، مادر این سه یک کنیز بوده است.
- زید
- عمر، مادر این دو یک کنیز بوده است.
- حسین اصغر
- عبدالرحمن
- سلیمان، مادر این سه یک کنیز بوده است.
- علی که کوچکترین فرزند امام سجاد(ع) بوده است.
- خدیجه که مادر این دو یک کنیز بوده است.
- محمد اصغر مادرش کنیز بوده است.
- فاطمه
- علّیه
- ام کلثوم، که مادر این سه یک کنیز بوده است.
امامت
امامت امام سجاد(علیه السلام) با شهادت امام حسین(علیه السلام) در عاشورای سال ۶۱ه.ق. آغاز می‌شود و تا زمان شهادتش یعنی سال ۹۴ یا ۹۵ه.ق. ادامه می‌یابد.
دلایل امامت
بنابر روایاتی صریح در منابع شیعی، امام سجاد(علیه السلام) جانشین و وصی حسین بن علی(علیه السلام) است.[۲۲] در احادیث نقل شده از پیامبر(صلی الله) در باره اسامی امامان شیعه ، نام آن حضرت در میان امامان آمده است.[۲۳] متکلمان شیعه مانند شیخ مفید، برتری علمی و عملی وی بر دیگران پس از پدرش را نخستین دلیل بر امامت وی دانسته‌اند.[۲۴]
همچنین بر طبق نصوص شیعه، وسائلی چون شمشیر و یا زره رسول الله(صلی الله) می‌بایست نزد ائمه باشد که وجود اینها نزد امام سجاد( علیه السلام)،[۲۵] حتی در منابع اهل سنت به صراحت ذکر شده است.[۲۶]
حاکمان معاصر
- یزید بن معاویه (۶۱- ۶۴ق.)
- عبد الله بن زبیر (۶۱- ۷۳) که به صورت مستقل حاکم مکه بود.
- معاویة بن یزید (چند ماه از سال ۶۴).
- مروان بن حکم (نه ماه از سال ۶۵).
- عبدالملک بن مروان (۶۵- ۸۶).
- ولید بن عبد الملک (۸۶- ۹۶).[۲۷]
واقعه کربلا و اسارت
نوشتار‌های اصلی: واقعه کربلا و عاشورا
امام سجاد(علیه السلام) در واقعه کربلا و در روزی که امام حسین(ع) و یارانش به شهادت رسیدند، به شدت بیمار بود به گونه‌ای که در مواردی که می‌خواستند او را به قتل برسانند، عده‌ای گفتند: او را همین بیماری که دارد کفایت می‌کند.[۲۸]
کوفه
پس از واقعه کربلا، اهل بیت امام حسین(علیه السلام) را به اسیری گرفتند و روانه کوفه و شام کردند. هنگام بردن اسیران از کربلا به کوفه، بر گردن امام سجاد(علیه السلام) غل و جامعه [جامعه، طوق مانندی است که دست‌ها و گردن را با آن به هم می‌بندند] نهادند و چون بیمار بود، و نمی‌توانست خود را بر پشت شتر نگاهدارد هر دو پای او را بر شکم شتر بستند.[۲۹]
بنابر برخی گزارش‌ها، امام سجاد(علیه السلام) در کوفه خطبه‌ای ایراد کرده است؛ ولی توجه به شرائط کوفه و سختگیری و بی‌رحمی مأموران حکومت و بیم کوفیان از آنان، پذیرفتن چنین گزارشی را دشوار می‌سازد. سخنان امام سجاد(علیه السلام) در خطبه کوفه، به خطبه او در مسجد دمشق بسیار شبیه است. از این رو احتمال می‌رود که با گذشت زمان راویان حادثه‌ها را با هم آمیخته باشند.[۳۰]
در هر حال، ابن زیاد، امام سجاد(علیه السلام) و سایر اسیران کربلا را در زندان نگاه داشت و نامهای به شام نوشت و از یزید کسب تکلیف کرد. یزید پاسخ داد، اسیران و سرهای شهیدان کربلا را به شام بفرستد. ابن زیاد، امام سجاد(علیه السلام) را غل بر گردن نهاد و با اسیران همراه مُحَفّر بن ثَعلبه روانه دمشق کرد.[۳۱]
شام
نوشتار‌های اصلی: خطبه امام سجاد (علیه السلام) در شام و خطبه امام سجاد (علیه السلام) در شام (متن)
امام سجاد(علیه السلام) در مسجد شام سخنانی فرمود و خود و پدر و جد خویش را به مردم شناساند و به شامیان گفت که آنچه یزید و کارگزاران او بر زبان‌ها انداخته‌اند درست نیست. پدر او خارجی نیست و نمی‌خواسته است جمعیت مسلمانان را بر هم بزند، و در بلاد اسلام فتنه برانگیزد. او برای حق و به دعوت مسلمانان به پاخاست تا دین را از بدعت‌هایی که در آن پدید شده بزداید و به سادگی و نزاهت عصر جدّ خود برساند.[۳۲]
بازگشت به مدینه
به نوشته شیخ مفید سرانجام خاندان امام حسین (علیه السلام) روز اربعین از شام به سوی مدینه حرکت کرد.[۳۳] امام سجاد (علیه السلام) که تا ۳۴ سال پس از واقعه کربلا زنده ماند، همواره تلاش می‌کرد یاد و خاطره شهدای کربلا را زنده نگه دارد. امام هر گاه آب می‌نوشید به یاد پدر بود و بر مصایب امام حسین(علیه السلام) گریه می‌کرد و اشک می‌ریخت.
در روایتی از امام صادق(علیه السلام) آمده است، «امام زین العابدین(علیه السلام) چهل سال بر پدر بزرگوارش گریه کرد، در حالی که روزها روزه بود و شب‌ها به نماز می‌ایستاد، هنگام افطار که غلام حضرت برای ایشان آب و غذا می‌برد، و عرض می‌کرد بفرمایید، حضرت می‌فرمود: فرزند رسول خدا گرسنه کشته شد! فرزند رسول خدا تشنه کشته شد! و پیوسته این سخن را تکرار می‌کرد و گریه می‌کرد به گونه‌ای که اشک‌های آن حضرت با آب و غذایش مخلوط می‌شد. پیوسته این گونه بود تا رحلت کرد.»[۳۴]
منابع:
-1 محمدی ری شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۲ ، ص ۲۸۳
-2محمدی ری شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۲ ، ص ۲۸۳
- 3محمدی ری شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۲ ، ص ۲۸۹-۲۹۱.
-4 محمدی ری شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۲۹۷-۳۰۵
- 5طبسی، تا ظهور، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص ۴۴
- 6محمدی ری شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۲ ، ص ۳۱۱.
- 7نوری، النجم الثاقب، ج ۱، ص۲۶۵-۱۶۵.
- 8طبسی، تا ظهور، ج ۲، ص۴۹۲.
- 9خدامراد سلیمیان، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص ۱۳۱.
-10خدامراد سلیمیان، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص ۳۷۱.
-11شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۹۵ق، ج۲، باب ۴۱، ح ۱.
- 12شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۹۵ق، ج۲، باب ۴۲، ح ۲.
- 13مسعودی، اثبات الوصیة، ص ۲۷۲.
- 14نعمانی، الغیبه، ۱۳۹۷ق، ص۱۶۳.
- 15محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۱، ص۲۱۹، ذیل حدیث ۸.
- 16خدامراد سلیمیان، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص ۱۹۱ و ۱۹۲.
- 17خدامراد سلیمیان، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص ۱۵۰.
- 18سید محمد صدر، پژوهشی در زندگی امام مهدی، ص ۲۴۷.
- 19سید مصطفی حسینی دشتی، معارف و معاریف، ج ۴، ص ۱۶۵.
- 20مقدسی، بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان(ع)، ص۵۵۵؛ اشعری، المقالات و الفرق، ص۱۰۳. نوبختی، فرق الشیعه، ص۱۰۸-۱۱۲. ابن خشاب، موالید الائمه و وفیاتهم، ص۲۰۰-۲۰۱ و منابع اهل سنت جز برخی منابع.
- 21سلیمیان، درسنامه مهدویت، ص۱۹۲. ر.ک: طوسی، کتاب الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۲۳۱. شیخ مفید، الارشاد، [بی‌تا]، ص۳۴۶.
- 22مقدسی، بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان(ع)، ص۵۵۵-۵۶۹. ر.ک: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۲۹، ح۵ و ص۵۱۴، ح۱. صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۴۳۰، ح۳ و ص۴۳۲.
- 23صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۴۷۴.
-24حسینی جلالی، تاریخ اهل البیت، ۱۴۱۰ق، ص۸۸، پاورقی.
- 25اربلی، کشف الغمه، ۱۳۸۱ق، ج۲، ص۴۳۷.
- 26مقدسی، بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان(ع)، ص۵۹۳. ر.ک: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۵۱۴؛ مسعودی، اثبات الوصیه، ۱۴۲۶ق، ص۲۵۸؛ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۰ق، ج۲، صص۴۲۴، ۴۳۰ و ۴۳۲؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ص۳۳۹؛ طبری، دلائل الامامه، ۱۴۱۳ق، ص۵۰۱؛ طوسی، کتاب الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۲۳۹؛ فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ۱۳۶۸ش، ص۲۶۶
- 27صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۴۷۴؛ طوسی، کتاب الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۲۳۸.
- 28ابن طلحه شافعی، مطالب السؤول، باب ۱۲، به نقل از اربلی، کشف الغمه، ۱۳۸۱ق، ج۲، ص۴۳۷.
- 29ابن خلکان، وفیات الاعیان، [بی‌تا]، ج۴، ص۱۷۶.
- 30مقدسی، بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان(ع)، ص۵۹۷.
- 31ابن خلکان، وفیات الاعیان، [بی‌تا]، ج۴، ص۱۷۶.
-32قاضی نورالله شوشتری در احقاق الحق، جلد ۱۳، صفحه ۸۹-۹۰، این قول را از کتاب وفیات الاعیان ابن خلکان نقل کرده است؛ درحالی که در وفیات آمده است: نهم ربیع‌الاول.
-33ابن طولون از اهل سنت این قول را به ابن ازرق نسبت داده است. در حالی که ابن خلکان، نخستین گزارشگر سخن ابن ازرق، در کتاب وفیات می‌گوید نهم ربیع الاول روز ولادت امام است.
- 34آن را بیرجندی از ابن عیاش نقل کرده است. این گزارش در منابع متقدم موجود نیست (مقدسی،