چاپ مطالب صفحه
b
بخشش بی منت امام حسن 
دو بار تمام دارایی خود را
در راه خدا بخشید. آیا این کار با آیه 67 سوره مبارکه فرقان «که به پرهیز
از اسراف در بخشش سفارش می کند» و با روایت «هر کس بیش از حد ببخشد و محتاج شود
دعایش مستجاب نمی شود» منافات ندارد؟ در کتاب سیره پیشوایان به نقل از کتاب تاریخ الخلفاء سیوطی پس از تعریف و تمجید از امتیازات اخلاقی و فضائل انسانی فراوان امام حسن مجتبی
اینگونه آمده است که: b
بخشش بی منت
امام حسن دو بار تمام دارایی خود را
در راه خدا بخشید. آیا این کار با آیه 67 سوره مبارکه فرقان «که به پرهیز از
اسراف در بخشش سفارش می کند» و با روایت «هر کس بیش از حد ببخشد و محتاج شود دعایش
مستجاب نمی شود» منافات ندارد؟
در کتاب سیره پیشوایان به نقل از کتاب تاریخ الخلفاء سیوطی پس از تعریف و تمجید از
امتیازات اخلاقی و فضائل انسانی فراوان امام حسن مجتبی اینگونه آمده است که:
حضرت مجتبی در طول عمر خود دوبار
تمام اموال و دارائی خود را در راه خدا خرج کرد و سه بار ثروت خود را به دو نیم
تقسیم نمود. نصف آن را برای خود نگه داشت و نصف دیگر را در راه خدا بخشید.(1)
به غیر از موارد فوق آن حضرت گاهی مبالغ قابل توجهی را یک جا به مستمندان می
بخشید، به طوری که مایة شگفتی واقع می شد. نکتة چنین بخشش های چشمگیری این است که
حضرت مجتبی با این کار برای همیشه شخص فقیر را بی
نیاز می ساخت و او می توانست با این مبلغ تمام احتیاجات خود را برطرف نموده و
زندگی آبرومندانه ای تشکیل بدهد و احیاناً سرمایه ای برای خود تهیه نماید... .(2)
حال قبل از پرداختن به ادامة سؤال ما معانی سه واژه: مواسات، مساوات و ایثار را طی
مثالی بررسی می کنیم. اگر کسی اندکی از اموال و دارایی خود را به یک شخص نیازمند ببخشد
مواسات کرده است. ولی اگر اموال خود را به طور مساوی با فرد فقیر تقسیم کند گفته
می شود که وی مساوات را به جای آورده و در نهایت اگر شخص تمام اموال و دارایی خود
را به فرد محتاج داده و او را بر خود مقدم کند در اینجا این شخص ایثار کرده
است.(3)
در
ادامة این بحث سؤالی مطرح می شود که چه کسی باید مواسات یا مساوات کند و چه کسی
ایثار؟ مسلماً کسی که با بخشش اموال خود در اندک زمانی محتاج گشته و مجبور خواهد
شد برای رفع نیاز خود دست به سوی دیگران دراز کند برای چنین شخصی ایثار کردن، عین
اسراف کردن است.
ایثار کردن فقط برای افرادی صادق خواهد بود که نه تنها پس از بذل دارایی خود در
راه خدا، محتاج نخواهند شد بلکه به خود اطمینان دارند که از راه های حلال روزی خود
را به دست خواهند آورد و با همت خویش هیچ وقت محتاج دیگران نخواهند بود.
درست است که در آیه مورد نظر (فرقان/67) به میانه روی و اعتدال و نیز به پرهیز از
اسراف پرداخته شده است اما باید در نظر داشت این آیه در صدد بیان اوصاف بندگان
خداوند است که با تقوی و عمل به فرامین الهی به درگاه احدیت تقرب یافته اند نه در
مورد امامان معصوم ـ علیهم السلام ـ که حسابشان جداست انسان هر اندازه که به ذات
احدیت نزدیک تر باشد به همان اندازه باید در اجرای امور دینی نسبت به سایرین پیش
قدم تر باشد.
حضرت آیت الله جوادی آملی می فرمودند: اینکه گفته شده «خیر الامور اوسطها» در مورد افراد عادی است که باید در همه چیز از جمله در انفاق میانه روی و حد اعتدال را مراعات کنند که با بذل و بخشش بیش از حد به خود ضرر نرسانند ولی این شخص اگر به مرحله ای برسد که از خواصّ و مقرّبین درگاه باری تعالی گردد در اینجا «خیر الامور اکثرها» معنا خواهد داشت. بنابراین، در اعمال عبادی و دینی نیز هرگز نباید آنچه را در مورد انسان های عادی بیان شده، در مورد معصومین ـ علیهم السلام ـ صادق بدانیم و بالعکس آن نیز چنین است.
برخی
چیزها مثلاً برای حضرت ختمی مرتبت پیامبر اکرم 
واجب بود ولی برای سایر بندگان به
صورت استحباب بیان شده بود از جمله نماز شب. از طرف دیگر مواردی همچون انفاق برای
مردم عادی تا جایی فضیلت دارد که خود به سختی و مشقت نیفتند ولی برای معصومین ـ
علیهم السلام ـ اینگونه نیست. آن بزرگواران چه بسیار وقت ها هر آنچه در خانه بود
برای سائل می دادند و خود با شکم گرسنه سر بر بالین می نهادند و نمونه آن در دوران
تاریخ زندگی حضرت علی بسیار است. حضرت علی با دست مبارک خویش نخلستان هایی ایجاد
می نمود ولی با این همه روزی سیر نخورد و اکثر اوقات گرسنه بود. پولی قرض می کرد
تا رفع گرسنگی از اهل خانه خود کند ولی چون سائلی را می دید آن پول را به سائل می
بخشید و او را بر خود و خانواده خود ترجیح می داد. سه روز پشت سر هم روزه گرفتند و
در موقع افطار در هر یک از شبها به ترتیب مسکین و یتیم و اسیری در خانه را به صدا
درآوردند و با اینکه خود و بچه هایشان در گرسنگی به سر می بردند با آب افطار کرده
و گرده های نان را به آنان دادند. اگر این عمل آن حضرت مورد رضای الهی نبود هرگز
سورة هل اتی(4) در شأن اهل بیت ـ علیهم السلام ـ نازل نمی شد. اگر آنها چنین بذل و
بخششی و چنین بی توجهی به مادیات دنیا را نداشتند، نمی توانستند برای ما اسوه
باشند اسوه بودنشان برای خاطر این است که کارهایشان فوق العاده بود لذا در شأن
آنها و ستایش آنها آیاتی از قرآن نازل شد. امام حسن 
به کریم اهل بیت معروف شد.
منابع :
(1).
پیشوائی، مهدی، سیره پیشوایان، قم، چاپ چهارم، 1375، ناشر مؤسسه تحقیقاتی و
تعلیماتی امام صادق ، ص 9 و 91. و
سیوطی تاریخ الخلفاء، مکتبه المثنی بغداد.
(2). سیره پیشوایان، همان، ص 89.
(3). حکیمی، محمد رضا، قیام جاودانه، دفتر نشر فرهنگ اسلامی ، چاپ اول، 1373، ص37
و 38. برای بررسی بیشتر در مورد واژههای مساوات و مواسات به بحارالانوار ،
ج74، فصل «المواساة اصل عظیم» و «مبدأ المساواة فی الاسلام» رجوع شود.
(4). و یطعمون الطعام علی حُبّة مسکیناً و یتیماً و اسیراً. سوره انسان (دهر)، آیه
8.